Vlak voor de bevrijding van ‘t Ginneken in oktober 1944 moest een begrafenis nog snel plaatsvinden.
Bij dit verhaal hebben we een foto geplaatst die in oktober 1944 werd gemaakt voor de Laurentiuskerk aan de Ginnekenweg, dus op het kerkplein. De dag dat de foto werd gemaakt, kan ook precies worden vastgesteld: zaterdag 29 oktober 1944. Het is de dag, dat Ginneken werd bevrijd. U ziet drie Polen afgebeeld met een aantal Ginnekense kinderen. Bij de foto de portretjes van vijf personen. Dat zijn in volgorde dezelfde kinderen van de foto.
In 1994, precies vijftig jaar na de bevrijding, werden de kinderen van toen, inmiddels dik in de zestig, niet alleen opgespoord maar ook bezocht door onze verslaggever Ton van der Wildt van het Ginnekens Nieuwsblad. In de vraaggesprekken die hij met hen had vroeg hij met hem terug te kijken op de tijd van weleer, hoe zij die jaren hebben ervaren en wat zij zich nog uit de oorlogstijd weten te herinneren. Hieronder volgt hun relaas.
De kist werd achter in de kerk gezegend en naar het kerkhof gebracht…
Koos van Dongen (linksboven op de foto) is de enige die nog in het Ginneken woont, op hetzelfde adres als op de dag van de bevrijding, Bloemstraat 8. 'Ik was toen bij het Jongenskoor en zou zaterdagmorgen in de Laurentiuskerk nog een uitvaart moeten zingen’, vertelde hij. Vanwege de alom heersende spanning, die voorafging aan de bevrijding, werd er geen mis meer gelezen, maar werd de kist achter in de kerk gezegend en met spoed naar het kerkhof gebracht. Tegen half een die dag begonnen de eerste granaten te vallen. Mijn vader had achter in de tuin een schuilkelder gebouwd, waarin we tot zondagmiddag gezeten hebben. Toen hoorden we iemand roepen: 'De Tommies zijn er' en we renden de straat op. Ik zag in de Dillenburgstraat de militairen achter elkaar in de richting van de Koningin Emmalaan lopen.
Bij dokter Gommers in de Dillenburgstraat stond een voertuig op rupsbanden. In de Bloemstraat reed een jeep met op de motorkap een gevangen genomen Duitse onderofficier. Onze bevrijders bleken al spoedig geen Engelsen te zijn, maar Polen. Zij deelden sigaretten aan de ouderen uit en de kinderen kregen chocolade. Van de zondag daarop herinner ik me dat na de hoogmis in de volle Laurentiuskerk alle mensen huilend het Wilhelmus zongen. Enkele zondagen daarop zongen we ook het Poolse volkslied, dat ons met spoed door onze dirigent Ad Kroese was geleerd. Het Ginneken had relatief niet veel geleden onder de strijd voor de bevrijding. Enkele beschadigde huizen in de Rozenlaan, Kalishoek, Dillenburgstraat, Postlaan, Ginnekenweg en de toren van de Laurentiuskerk.
We zaten toen het Ginneken bevrijd werd met z'n allen in de kelder…
Elke avond kwam bij ons thuis een Poolse militair binnen, die op zijn knieën op de kokosmat het rozenhoedje meebad. Hij was gelegerd op kasteel Bouvigne, waar ik geregeld mee naar toe mocht om te eten. Na de oorlog is hij teruggegaan naar Polen.'De meisjes op de foto zijn (onder Koos in volgorde) de zusjes Hetty, Corrie en Zus Adank. Het gezin Adank woonde vlak tegenover de Laurentiuskerk, waar vader Adank een slagerij had. Ondanks hun toen prille leeftijd weten zij zich nog heel wat van de bevrijding van Ginneken te herinneren. Merendeels 'kleine' dingen die een grote indruk op een kind kunnen maken. Hetty Adank, nu mevrouw Ruijter–Adank: ‘We zaten toen we bevrijd werden met z'n allen in de kelder. Buren bonsden op de voordeur en riepen dat we bevrijd waren. Moeder kon dat niet geloven, dus mocht er niemand naar buiten.
Ik kan me nog herinneren dat vader, met de bevrijding in zicht, in de tuin oranje Afrikaantjes aan het kweken was. Dat de foto gemaakt is daar weet ik niets meer van. Maar wat wil je, ik was toen ook pas zeven jaar op het moment dat Ginneken werd bevrijd.' Zus Adank, nu mevrouw Smeur-Adank, weet zich meer van de bevrijding te herinneren. Ze was op dat moment twaalf jaar. Maar ook zij weet niet dat de foto gemaakt werd. 'Vader was heel zuinig op zijn dochters, we mochten dan ook niet ver van huis. Op de foto kun je zien dat onze Corrie zwaait. Dat zal tegen vader of moeder zijn geweest, die vanuit het huis een oogje in het zeil hield. Corrie Adank is later naar Amerika geëmigreerd en gezien haar prille leeftijd op het moment van de bevrijding weet ze zich daarvan niets meer te herinneren.
Wij zochten met een passerende Duitse militair dekking in een greppel…
Zus Adank weet verder nog: 'In de oorlog hadden de Duitsers dwars door ons huis geschoten. Als kinderen vonden we dat heel interessant, je kon door de gaten van de ene kamer in de andere kijken. Wat we heel raar vonden was, dat je na de bevrijding ineens iets van een soldaat mocht aannemen, een reep chocolade bijvoorbeeld. Voordien was ons dat van de Duitsers strikt verboden'. Als de dag van gisteren herinnert Zus Adank zich nog het defilé voor het buiten Anneville in Ulvenhout, waar Koningin Wilhelmina vlak na de bevrijding van Zuid-Nederland haar intrek had genomen. Ook de Ginnekense bevolking heeft haar daar uitgebreid hulde gebracht. Tot slot Jan van Esch, het enige jongetje op de foto. Hij was toen veertien jaar. Hij vertelde ons: 'Het bombardement van Bad Wörishofen kan ik mij als de dag van gisteren nog herinneren.
Dat was op 13 oktober 1944, zestien dagen voor de bevrijding. De betreffende onheilsplek in de Duivelsbruglaan was ik samen met mijn jongere zusje ongeveer een half uur vóór het bombardement nog gepasseerd. We waren met een door vader getimmerd handkarretje op weg naar het Mastbos om daar hout te sprokkelen. Daar hoorden we op een gegeven moment vliegtuigen overkomen. Ik zag die vanaf kasteel Bouvigne enige duikvluchten maken richting Bad Wörishofen en daar de bommen afwerpen. Wij zochten samen met een toevallig passerende wat oudere Duitse militair dekking in een greppel, waar hij ons nog enige moed insprak. Na het bombardement zijn we snel naar huis gegaan, waar moeder ons in duizend angsten stond op te wachten. Ze wist namelijk snel van het gebeurde af, omdat vader lid van de Bescherming Bevolking was.
Aan mijn vroegere Ginnekense tijd bewaar ik nog de fijnste herinneringen…
Als één van de slachtoffers herinner ik me Lia Maas, die in de Bloemstraat woonde. Zij werkte destijds in Bad Wörishofen. Op het Poolse kerkhof in het Ginneken heb ik vele malen met het St.-Laurentiuskoor onder leiding van Ad Kroese de dodenherdenking op 1 november mogen helpen opluisteren. Aan mijn vroegere Ginnekense tijd bewaar ik nog de fijnste herinneringen. Ik heb daar een heerlijke tijd doorgemaakt en vele vrienden gemaakt. Ik kom wegens familiebezoek nog regelmatig in Breda en mag dan graag even naar het oude Ginneken uitwijken.' Aldus Jan van Esch tijdens het gesprek in 1994. Het verhaal is tien jaar geleden afgedrukt in het boek: “Vijftig jaar na de oorlog ’40 - ’45. Wat het Ginneken meemaakte”. De schrijver, onze verslaggever Ton van der Wildt, is inmiddels overleden. In dankbaarheid voor zijn langdurige inzet voor Ginneken dragen we deze publicatie aan hem op.
Tekst bij de foto's (voor de foto's klik hieronder op 'overig beeldmateriaal'):
1. Zie de tekst bij foto vier. 2 Ginnekense kinderen poseerden tijdens de bevrijding van Ginneken met Poolse militairen op het plein van de Laurentiuskerk aan de Ginnekenweg. De kleine foto’s links en rechts zijn uit 1994.
3. Vlak vóór de bevrijding van Ginneken, op vrijdag 13 oktober 1944, werd in de Duivelsbruglaan het bekende ‘Bad Wörishofen’ gebombardeerd. Jan van Esch en zijn zusje waren er een half uur eerder nog voorbij gekomen.
4. Voltreffers vielen onder andere ook op een huis in de Dillenburgstraat en (5) op de Nederlands Hervormde Kerk in de Duivelsbruglaan. De kerk werd bij het uitbreken van de oorlog in 1940 ook al zwaar beschadigd. Het herstel was nog maar net afgerond.
6. Via de Ulvenhoutselaan reed de eerste tank van onze bevrijders het Ginneken binnen. Inmiddels waren de Duitsers al op de vlucht geslagen, waarvan een groep zich had verschuild in het Mastbos.
