Strijdend trokken Poolse militairen door Europa, op hun weg bevrijdden ze ook Ginneken en Breda



1. Poolse militairen die in de gemeente Ginneken en Bavel zijn gesneuveld kregen een laatste rustplaats op een Ereveld in het Ginneken.
Het is deze maand negenenvijftig jaar geleden dat Ginneken en Breda werden bevrijd van de Tweede Wereldoorlog. De Polen speelden daar een grote rol in. Zij die daarbij sneuvelden vonden een laatste rustplaats op het Ereveld op de begraafplaats aan de Vogelenzanglaan. Ieder jaar vindt daar in oktober een herdenkingsplechtigheid plaats met deelname van officiële instanties, bewoners en Poolse militairen die het Ginneken of Breda als hun woonplaats hebben gekozen.

De Poolse legerorganisatie kende geen gravendienst. De Poolse militairen die tijdens de gevechten omkwamen, werden veelal ter aarde besteld op het kerkhof in de plaats waar zij waren gesneuveld. Dat gebeurde in overleg tussen de onderdeelsaalmoezenier en de plaatselijke pastoor. Bij ons was dat pastoor E. Doens. In Ginneken zijn voornamelijk de gesneuvelden van het 9e bataljon begraven. Het Poolse ereveld aan de Ettensebaan werd op 24 juni 1983 officieel geopend.

Polen was de eerste natie die te maken kreeg met de Duitse agressie…

Het realiseren van het Poolse ereveld in Breda ging gepaard met nogal wat commotie onder de vroegere Poolse militairen. De oorzaak daarvoor was dat bij herdenkingen de gehate communistische Poolse ambassadeur of een afvaardiging van de communistische Poolse regering aanwezig zou zijn. Op het ereveld aan de Ettensebaan hebben zich vroeger dan ook uiterst onverkwikkelijke taferelen afgespeeld. In het boek 'Zwevend naar de dood' (Peelen en Van Vliet) is een hoofdstuk getiteld 'Stiefkinderen van Europa' gewijd aan de krijgsverrichtingen van de Polen tijdens de 2e Wereldoorlog. Polen was de eerste natie die te maken kreeg met de Duitse agressie. Na heldhaftige tegenstand wisten veel eenheden van de Poolse strijdkrachten te ontkomen om via grote omwegen terecht te komen in Frankrijk.

In juni 1940 streden twee Poolse divisies en een pantserbrigade samen met de Fransen tegen de Duitsers. Na de Franse capitulatie konden er maar 20 000 van de 85 000 Polen ontkomen naar Engeland. Een Poolse bergjagersbrigade in Syrië weigerde zich over te geven en kwam via omwegen terecht in Tobroek (Noord-Afrika) waar ze de Britten bijstonden in hun succesvolle strijd. De evacuatie uit Duinkerken werd mede mogelijk gemaakt door de inzet van vele kleinere Poolse eenheden. In de luchtslag om Engeland schreef het Poolse Squadron 303 een roemvolle bladzijde in haar geschiedenis. Generaal Anders commandeerde een Pools leger in de Sovjet-Unie. Hij wist zich los te maken uit Rusland om zich via Perzië onder westelijk geallieerd bevel te stellen.

Twee keer werd de divisie door de geallieerde luchtmacht aangevallen…

Arnhem (17 september 1944). De geallieerde expeditie-strijdmacht die in Noorwegen landde, bestond voor eenderde deel uit Polen. De 1e Poolse Pantserdivisie die Ginneken/Breda bevrijdde, werd geformeerd in Schotland, hun tweede vaderland. De divisie werd ontscheept op het strand van Normandië eind juli/begin augustus 1944. Ze raakte al spoedig in gevecht en werden foutief twee maal door de geallieerde luchtmacht aangevallen met ontstellende verliezen tot gevolg. Na zware gevechten met veel slachtoffers werd de divisie enige tijd in reserve gehouden. Begin september weer ingezet, verplaatst de divisie zich via Ieper, Rouselaere en Gent naar Sint-Niklaas. Vandaar worden Axel, Hulst en Terneuzen bevrijd, waarbij 75 gesneuvelden op Zeeuws-Vlaamse kerkhoven achterbleven.

Op 4 oktober 1944 wordt na een felle strijd Baarle-Nassau bevrijd. Op 27 oktober wordt de opmars hervat: Breda, rivierovergang bij Nieuwe Veer met grote verliezen, Moerdijk en gevaarvolle schermutselingen aan de grote rivieren in de winter van '44/'45. Op 6 april 1945 onder bevel van het 2e Canadese leger de bevrijding van o.a. Emmen, Coevorden en Ter Apel. Winschoten werd bevrijd op 20 april en op 23 april ging de opmars verder over de Nederlands/Duitse grens met als doel Wilhelmshafen. Toen werd het vrede. In maart 1947 werd de 1e Poolse Pantserdivisie, althans wat er van over was, ontbonden. De 'stiefkinderen van Europa' moesten het verder maar uitzoeken. Een deel ging terug naar het toen communistisch geregeerde vaderland, maar echt welkom waren ze niet.

Waar ze vandaan kwamen en naar toe gingen wisten ze vaak zelf niet…

Anderen gingen naar Engeland en Schotland en streken als West-Brabant, waar ze hun bindingen hadden. Bewonderenswaardige veteranen met zes en meer jaren actieve dienst. Europa heeft veel aan hen te danken. Onder hen die de bevrijding persoonlijk beleefden, zijn er velen die onuitwisbare herinneringen hebben. Verhalen in chronologische volgorde kunnen dat, op uitzonderingen na, niet zijn. De bevrijders kwamen op min of meer spectaculaire wijze langs onze ouderlijke woningen en waar ze vandaan kwamen wisten ze vaak zelf niet, noch waarheen ze gingen. De naam van het volgende onuitsprekelijke dorp stond op de kaart van de commandant en ze kregen hun bevelen over de radio. Vijandelijke weerstand bepaalde verder hun bewegingen in het terrein.

Een ooggetuigenverslag van de bevrijding van Ginneken, althans weergave van enkele persoonlijke belevenissen, lijkt in dit verhaal onontbeerlijk. Die Ginnekenaar is de inmiddels overleden Dingeman Eestermans, bijgenaamd 'Bok' of 'Bokkie'. Een bijnaam die hij kreeg toen hij nog als jong manneke met een bokkenwagentje reed. 'Bokkie', een gezellige, eerlijke, muzikale man met gevoel voor humor. Op de vraag dan wat hij zoal beleefd had bij de bevrijding van Ginneken op de 29ste oktober 1944, vertelde hij mij dat zijn bevrijding al op de 28ste oktober had plaatsgevonden. Overdag was er nogal wat granaatvuur geweest. Toen dat bij het invallen van de duisternis ophield, had hij de schuilkelder verlaten om op de Bavelselaan twee gedode militairen en een totaal uitgebrande motor aan te treffen.

's Avonds al had men de beschikking over wittebrood en sigaretten…

'In de nacht kwamen we tot de ontdekking dat we door Polen waren bevrijd. Enkele Duitse militairen hadden zich omgekleed in beschikbaar gestelde burgerkleding. Het was toen dat mijn vader aan kwam lopen met een Duits geweer. Even een riskante situatie omdat de humor erachter waarschijnlijk niet onmiddellijk werd begrepen. Die gewone Duitse soldaten konden er ook niets aan doen dat ze in het leger zaten en de oorlog liep naar het einde', aldus 'Bokkie'. 's Avonds al had men de beschikking over wittebrood en sigaretten. Een kamer werd ingericht voor Polen van de verbindingsdienst. Twee Polen werden later bij het gezin Eestermans ingekwartierd en mochten beschikken over het echtelijk bed. Pa en Ma vonden hun nachtrust in een geïmproviseerde slaapplaats.

Op de 29ste oktober 1944 was 't Ginneken veilig, al werd er verderop, vanuit het Mastbos, nog wel geschoten. 'Bokkie' was er getuige van dat een zwaargewonde Pool werd vervoerd op een brancard, terwijl hij voortging met het geven van commando's. Duitse krijgsgevangenen holden hard voorbij naar een gereedstaande 3-tonner, gevolgd door een Poolse jeep, 'en wij stonden langs de kant te schelden'. Een ander onuitwisbaar beeld van de bevrijding was dat van Duitse gesneuvelden, die in een grote kuil werden gestort, waaruit ze later werden opgegraven om naar elders overgebracht te worden. 'De bevrijding was een mooie tijd', een tijd waarin 'Bokkie' met zijn accordeonspel menig samenzijn heeft opgeluisterd met liederen als die van 'Lilly Marleen', ook bij de Polen populair.

In en rond Ginneken vielen na de bevrijding nog de ‘vliegende bommen’…

Er werd in cafés nogal eens geknokt tussen Engelsen en Polen, want die mochten elkaar niet zo. En dan generaal Maczek: 'Wat een kerel, als je die vent zag dan deed het je wat'. Het gesprek ging ook over de 'vliegende bommen', die na de bevrijding van zuidelijk Nederland massaal afgeschoten werden vanuit posities benoorden de rivieren. Ze waren bestemd voor Antwerpen, maar door onnauwkeurigheid en de inspanning om ze voortijdig neer te halen, kwamen er nogal wat neer in Ginneken en wijde omgeving met vaak trieste gevolgen. Een vergelijking met het Ginneken van toen en het Ginneken van nu kon niet uitblijven. We leven nu in welvaart, maar of dat ook welzijn betekent is de vraag. De mensen leven meer langs elkaar heen en hebben minder belangstelling voor elkaar. Feiten die ook een man als 'Bokkie' verdriet deden.

Van de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding van Ginneken is in 1994 door Annex-50 een boek uitgegeven. Wilt u een exemplaar van dit boek aanschaffen, dan > hier > even klikken

2. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd er in het Ginneken behoorlijk wat schade aangericht als hier inde Dillenburgstraat nabij de Ginnekenweg.
3. De eerste Poolse tanks reden op 28 oktober 1944 via de Bavelselaan Ginneken binnen. Ginneken was bevrijd, maar de oorlog was nog niet voorbij.
4. Met de bevrijders op de foto voor een Poolse tank. Ginneken vierde feest, alleen al het besef weer vrij te zijn was voldoende voor een euforie.
5. Dingeman (Bokkie) Eestermans (l) en zijn vrouw. Hij was 15 jaar toen Ginneken werd bevrijd. Zijn harmonica kwam toen goed van pas. Op 29 januari 2002 is hij overleden en op het kerkhof in Ginneken begraven.