Fel strijdend en ten koste van veel gesneuvelde militairen werden het Ginneken en Breda bevrijd.



1. Tanks van de bevrijders op de Ulvenhoutselaan. Het is 29 oktober 1944. Eindelijk zijn we bevrijd.
Op 29 oktober 1944 werd Ginneken door de Polen bevrijd en deels door de Canadezen. Een bevrijding uit slavernij en knechtschap na ruim vier jaar van bezetting. Vrijheid, misschien alleen diep te beleven als je ook onvrijheid hebt gekend. Met achting en dankbaarheid gedenken wij hen die tallozen die grote offers hebben gebracht, vaak het offer van hun leven. In het bijzonder willen wij de mannen van de 1e Poolse Pantserdivisie eren en gedenken om vele redenen.

Eén van die offers is dat zij die toen meenden met de strijd iedere dag een dag dichter te zijn bij hun eigen geboorteplaats in hun geliefde vaderland Polen, die plaatsen nooit meer in vrijheid hebben kunnen bewonen. De herdenking van de bevrijding kan niet compleet zijn zonder aandacht te besteden aan het verzet. Zoals elders in het land ging het georganiseerde verzet hier iets betekenen in het jaar 1943.

Nederland voerde een praktisch niet te vervalsen persoonsbewijs in…

De onmiddellijke aanleiding voor het verzet was de gehate arbeidsinzet, die jonge mannen dwong in de oorlogsindustrie te gaan werken. Het gevolg was een sterke toename van het aantal onderduikers. Zij moesten kunnen beschikken over onderduikadressen, stam- en bonkaarten, valse persoonsbewijzen, distributiebescheiden en wat niet al om in leven te kunnen blijven. Overvallen op distributiekantoren, arbeidsbureaus en gemeentelijke diensten en instellingen werden daartoe door het verzet gepleegd. Behoudens een hoge uitzondering, daar waar het uit de hand liep, moeten we een eventueel beeld van wildwest taferelen met schietende revolverhelden en bijbehorende boeven vergeten.

De gewenste administratieve bescheiden werden door landgenoten beheerd en het ging niet aan hen neer te knallen. 'Goede Nederlanders' probeerden door bepaalde administratieve tegenmaatregelen, invoering van een tweede stamkaart, de 'zwendel en diefstal' tegen te gaan. Andere ambtenaren wisten ook dat weer te omzeilen. We zijn nu eenmaal een administratief volkje. Ons praktisch niet te vervalsen persoonsbewijs, compleet met vingerafdruk en ontworpen door andere 'goede Nederlanders', was zeer tot genoegen van de Duitsers het beste van het beste in de bezette gebieden. Dit persoonsbewijs heeft vele mensen tijdens de oorlog in grote moeilijkheden gebracht.

Op ‘Dolle Dinsdag’ was de verwarring, ook bij de bezetters, compleet…

Na de invasie van de geallieerden in 1944 veranderden de wijze en hoedanigheid van het verzet. Het gewapend verzet begon in de Lage Landen kansen te krijgen. Door overvallen op Duitse wapenmagazijnen hielp het verzet zich aan de nodige spullen. Op 'Dolle Dinsdag', toen 'Radio Oranje' het onjuiste bericht uitzond dat de bevrijders in de buitenwijken van Breda waren gearriveerd, rees het verzet naar ongekende hoogte. De verwarring, ook bij de Duitsers, was compleet. Vanaf dat moment kan er gesproken worden van een indrukwekkende verzetsgeschiedenis. Op 6 september 1944 werden 22 politieke gevangenen, waaronder ter dood veroordeelden en Joodse landgenoten, uit het Huis van Bewaring in Breda bevrijd. Ook de door het verzet geleide spoorwegstaking was een totaal succes.

Veel van het geallieerde vliegend personeel, waarvan hun vliegtuigen waren neergestort, werden teruggevoerd naar hun eigen linies om de oorlogsvoering voort te zetten. Alle denkbare gegevens werden over intact gebleven telefoonleidingen doorgegeven aan de geallieerden: locaties van stellingen, commandoposten en voorraden, troepenidentificaties en verplaatsingen. Tekeningen en foto's bereikten de geallieerden in een niet aflatende stroom. In de publicaties en documenten wordt meerdere malen melding gemaakt van ex-leden van het wapen der Koninklijke Marechaussee, die zich in het verzet verdienstelijk maakten. Het is buiten twijfel dat de acties en de verrichtingen van het verzet de regio Breda voor heel veel rampen en onheil heeft behoed.

De Shermantank, een massaproduct uit Amerika, was te hoog en te log…

Een bijzonder gelukkig toeval was het feit dat een Poolse eenheid 'het doel' Breda kreeg toegewezen. Eerdere samenwerking met de 'forces intérieures' en in ons geval met het verzet, was bijzonder goed. Terecht is dan ook onze achting voor de militaire verrichtingen van de 1e Poolse Pantserdivisie groot. Die achting zal nog grotere afmetingen aannemen, wanneer we ons realiseren dat er van een daadwerkelijke pantserdivisie geen sprake was. Op het moment van de bevelsuitgifte in Baarle-Nassau om naar Breda op te rukken, zat de divisie op een sterkte van 60%. Bekend met militaire inzetbaarheidsrapportage mag worden aangenomen, dat bepaalde gevechtseenheden aanzienlijk beneden die sterkte lagen. Artilleristen, genisten en verbindelaren, T.D.-ers en genezerikken sneuvelen nu eenmaal minder.

We mogen ons aangaande de gevechtssterkte van de 1e Poolse Pantserdivisie, toen zij in Baarle-Nassau de order ontving naar Breda op te rukken, geen enkele illusie maken. Dat blijkt ook uit gesprekken met Poolse commandanten van toen. Het aantal mannen dat zij op dat moment commandeerden, was een fractie van het organieke aantal dat een divisie kent. Ook in het Ginneken stonden we op het moment van de bevrijding sprakeloos van het militaire vertoon. Hetgeen voorbij rolde was adembenemend. Toch lieten de commandanten en mannen kritische geluiden horen. De Shermantank, het massaproduct dat in oneindige aantallen de Amerikaanse fabrieken verliet, was te hoog, te log, te luidruchtig en te langzaam.

Poolse militairen werden per abuis door de Amerikanen gebombardeerd…

Dat commandanten van dit 'handeltje ongeregeld' ook nog een perfecte vechtmachine wisten te maken, was verbazingwekkend. Als we ons dan ook nog realiseren dat de mannen van generaal Maczek geen thuisfront hadden, dus streden op vreemde bodem, krijgen we een beeld van de juiste situatie. De Poolse divisie werd tussen eind juli en begin augustus 1944 aan het strand van Normandië ontscheept en komt al spoedig in actie in de Franse sector Falaise. Reeds daar wordt met de Canadezen samengewerkt. In die dagen hadden de geallieerden een behoorlijk luchtoverwicht op de Duitsers. De samenwerking tussen de grondstrijdkrachten en de luchtmacht was gebrekkig en de te volgen radioprocedure verre van volmaakt. Het gevolg was dat de Poolse divisie in de omgeving van Roquancourt door de Amerikaanse luchtmacht werd gebombardeerd en grote verliezen leed.

Begin september 1944 is er wat de Poolse divisie betreft opnieuw sprake van activiteiten in de voorhoede. Het is rond 'Dolle Dinsdag' (5 september 1944) toen de Duitsers buitengewoon wanordelijk, rovend en stelend, zich terug begonnen te trekken. Maar de vluchtende Duitsers weten zich enigszins te reorganiseren bij het kanaal van Gent. Er wordt noordelijk om Gent getrokken in de richting van Sint-Niklaas. Er zijn aanwijzingen dat de Duitse weerstand aan dit kanaal een van de redenen is, waarom Sint-Niklaas, Axel, Hulst en Terneuzen divisie-aanvalsdoelen werden. De steden werden op de 16e oktober 1944 bevrijd. Veel hinder ondervonden de Polen van Duits artillerievuur, afgegeven vanuit redelijk veilige stellinggebieden op Zuid-Beveland.

De aanvoerwegen werden te lang, pas op de plaats was noodzakelijk…

Er bleven 75 Poolse doden achter op de Zeeuws-Vlaamse kerkhoven en er was een veelvoud aan gewonden. De divisie reorganiseerde zich in Gent en rukte vanuit de omgeving van Antwerpen op 29 september 1944 opnieuw op. Kort daarna werd via het Turnhoutse kanaal de Nederlandse grens bij Baarle-Nassau bereikt. Deze grensplaats wordt pas na felle gevechten op 4 oktober 1944 bevrijd. Ook daar werd een zware tol betaald. De divisie is aan een rustpauze toe. Bovendien stagneerde de bevoorrading vanuit Normandië. De aanvoerwegen werden te lang. Pas na ruim drie weken, op 27 oktober 1944, kon de opmars worden hervat. Vanuit het zuiden ging het nu echt in de richting van Breda. Het Duitse 67e Legerkorps was in onze streek verantwoordelijk voor het vak, waarin Breda en omgeving waren gelegen.

In de periode tussen Dolle Dinsdag (5 september 1944) en eind oktober hadden de Duitsers de verdediging redelijk kunnen organiseren, maar om dat behoorlijk te doen waren de middelen verre van toereikend. De geallieerden werden vanuit het westen en zuidwesten verwacht, reden waarom daar het zwaartepunt van de Duitse verdediging lag. De tankversperring tussen de Mark (noordelijk van Breda) en Ulvenhout werd verder uitgebouwd, maar daarvoor ontbrak de nodige mankracht. De motivatie en gevechtsbereidheid van de Duitsers stelden niet veel voor. Er waren de nodige weifelaars, die niet meer geloofden in een Duitse eindoverwinning en velen keken uit naar een ‘comfortabel krijgsgevangenschap’.

Veel Duitse soldaten durfden zich niet aan de Polen over te geven…

Alhoewel de Poolse eenheden de afvoer van Duitse krijgsgevangenen uitvoerden volgens de regels van de Conventie van Geneve, moet volgens een Duitse zegsman veel Duitsers dat ervan weerhouden hebben zich aan de Polen over te geven. De wijze van optreden van de Duitsers in het begin van de oorlog in Polen en de bezetting van het land was aan nagenoeg alle Duitsers bekend. In het legerkorps rond Breda waren geen SS-eenheden ingedeeld. Berichten hierover moeten berusten op een foutieve identificatie. De gevreesde zwarte uniformen met de bekende doodskopemblemen kwamen ook wel bij andere Duitse eenheden voor. Doordat de Polen, in tegenstelling wat verwacht werd, vanuit het oosten en zuidoosten aanvielen, moest de geplande verdediging worden losgelaten en gingen de Duitsers over op een tactiek van vertraging.

Op 27 oktober 1944 kreeg de 1e Poolse Pantserdivisie opdracht om vanuit Alphen de aanval in te zetten met als doel Oosterhout en de kanaalovergangen. In de linkerflank werd men gedekt door de 2e Canadese zelfstandige pantserbrigade, bestaande uit één gemotoriseerd en vier gemechaniseerde bataljons, een tankbataljon en enkele ondersteunende eenheden. De Canadezen namen op 28 oktober 1944 posities in tot voorbij Ulvenhout ter hoogte van de Bieberg. Daar wachtten zij op verdere orders. De Poolse Pantserbrigade stootte door naar het vliegveld Gilze-Rijen en het dorp Rijen. De Poolse infanteriebrigade, versterkt met tanks van het 2e tankbataljon en ondersteunende wapens, rukte op in de richting van Breda en bereikte op 28 oktober 1944 Bavel.

De Nederlandse driekleur werd weer zonder lijfsgevaar buiten gehangen…

Vanuit het oosten via de Overakkerstraat, Bavelselaan, Valkenierslaan en Prins Hendrikstraat vallen onze bevrijders Ginneken binnen. De Duitsers waren op de vlucht geslagen. Een deel van hen verschuilde zich onder andere in het Mastbos. De inwoners van het Ginneken gingen, zoals je dat nu zou zeggen, uit hun dak van vreugde. Na ruim vier jaar te zijn bezet, was de vijand uiteindelijk verdreven. Wie nog in het bezit was van een Nederlandse vlag hing deze zonder lijfsgevaar op of drapeerde haar op de vensterbank. Met gejuich en bloemen werden de bevrijders ontvangen. Links en rechts werden ‘foute Nederlanders’ opgebracht. Onder andere het patronaat aan de Viandenlaan werd gevorderd om militairen in onder te brengen. Maar dat gaf allemaal niets: WE WAREN BEVRIJD!!!

Van de Tweede Wereldoorlog en de bevrijding van Ginneken is in 1994 door Annex-50 een boek uitgegeven. Wilt u een exemplaar van dit boek aanschaffen, dan > hier < even klikken.

2. Een noodbegrafenis van bij de bevrijding van Ginneken gesneuvelde militairen op de hoek Ginnekenweg en Burgemeester Serrarislaan.
3. De Poolse militairen die bij de bevrijding van de gemeente Ginneken en Bavel gesneuvelden, vonden een laatste rustplaats op het Poolse ereveld aan de Vogelenzanglaan.
4. Na de bevrijding van Breda e.o. konden de Polen, zij het verlaat, een overwinningsparade houden, hier op de (nu) Poolseweg.